Maksymy delfickie – komentarz cz.3

Maksymy omawiane przeze mnie w poprzedniej części mówiły o tym, jaki powinien być stosunek człowieka do siebie, do swego życia. Maksymy uczyły nas szacunku do siebie samego. Co jednak zrobić, aby naprawdę na szacunek zasłużyć? Jakie cechy w sobie rozwijać? O tym mówią maksymy zebrane przeze mnie w kolejnej grupie.

  1. Nie chlub się siłą Επι ρωμη μη καυχω
  2. Chwal to co szlachetne Καλον ευ λεγε
  3. Wychwalaj cnotę Επαινει αρετην
  4. Ćwicz szlachetność Ευγενειαν ασκει
  5. Czyń co sprawiedliwe Πραττε δικαια
  6. Od szlachetnego zaczynaj Εξ ευγενων γεννα
  7. Sprawdzaj charakter Ηθος δοκιμαζε
  8. Gardź nieprawością Κακιαν μισει
  9. Stroń od niegodziwości Κακιας απεχου

Najpierw dowiadujemy się, że siła nie jest powodem do chluby (1). Dwie rzeczy określone są jako godne chwały: szlachetne (2) Καλον, co oznacza również piękne, dobre, pożyteczne, oraz (3) cnota, αρετη. Oczywiście termin cnota został popsuty przez osoby, które nauczały nas „moralności” przez ostatnie wieki, stał się określeniem na kobiecą dziewiczość, albo seksualne skrępowanie. Starczy jednak przełożyć αρετη na łacinę, aby dotrzeć w pobliże właściwego znaczenia: virtus, czyli męstwo, dzielność (od vir — mężczyzna). Αρετη to to, w czym jesteśmy dobrzy, co jest naszą mocną stroną. Każdy ma inny zestaw zalet, choć są zapewne ludzie, którzy mogą się chlubić wyłącznie tym, że żyją, że są ludźmi. Cnota, jak uczy Arystoteles, powstaje wtedy, gdy działamy. Stajemy się odważni przełamując swe tchórzostwo, mądrzy gdy porzucamy swą głupotę. Ale bycie cnotliwym nie polega nam wysilaniu się. Cnota jest nam potrzebna, aby czynić dobro spontanicznie, nie bez trudu i znoju. Dlatego maksyma (4) zalecają ćwiczyć szlachetność. Maksyma ta jest na pierwszy rzut oka zadziwiająca Ευγενειαν, rozbija się na Ευ-γενος, a więc dobre urodzenie. Jak można ćwiczyć dobre urodzenie? Wyjaśnia to właśnie termin cnota: w wyniku ćwiczenia w cnocie, przyzwyczajania się do czynienia tego co dobre, mądre, odważne, sprawiedliwe (5) cechy te stają się naszą „drugą naturą”. Na szlachetność z urodzenia nie mamy wpływu, ale maksyma ta zachęca, aby wypracować ασκει w sobie własną szlachetność. Kolejna (6)maksyma Εξ ευγενων γεννα wskazuje na to, co powinno być korzeniem naszego działania, mówi by „rodzić” z tego, co jest „dobrze-urodzone”, szlachetne. Wielu ludzi wysila swą inteligencję, by naprawić błędy, które powstały z ich głupoty czy słabości lub tchórzostwa — jak mąż zdradzający żonę, czy pracownik usiłujący ukryć swe oszustwo. Gdy do czynu popycha nas to, co w nas najlepsze, nasza cnota, nasza droga będzie prosta i skuteczna, godna chwały. Brzmi to ładnie, ale jak wie każdy, kto trochę przeżył, życie niesie wiele niespodzianek. Dlatego swój charakter Ηθος (ethos) należy wypróbowywać, sprawdzać (7). Oprócz skłonności do dobrych czynów, należy jednak ćwiczyć się też w pogardzie (8) i niechęci (9)do tego, co złe.

  1. Bądź miłośnikiem mądrości Φιλοσοφος γινου
  2. Ubiegaj się o mądrość Σοφιαν ζηλου
  3. Ćwicz rozum Φρονησιν ασκει
  4. Słuchaj wszystkich Ακουε παντα
  5. Ujrzyj co usłyszałeś Ακουων ορα
  6. Rozważ co słyszysz Ακουσας νοει
  7. Radź się mądrych Σοφοις χρω
  8. Wiedz, czego się nauczyłeś Γνωθι μαθων
  9. Używaj umiejętności Τεχνη χρω
  10. Szanuj rozwagę Προνοιαν τιμα
  11. Wiedząc czyń Γνους πραττε
  12. Wiedząc mów Λεγε ειδως
  13. Nie zamęczaj się nauką Μανθανων μη καμνε
  14. Nauczaj młodszych Νεωτερον διδασκε

Kolejne maksymy kładą nacisk na jedną z cnót, która poniekąd jest warunkiem pozostałych. Wielu filozofów greckich stawiało mądrość, wiedzę, rozsądek w centrum etyki. Na czym, na przykład, polega męstwo? — na wiedzy, kiedy i czego należy się bać. Dlatego wiedza, rozum, mądrość są tym, o co szczególnie warto zabiegać. Maksymy każą nam być miłośnikami mądrości (1) (to właśnie znaczy słowo filozof Φιλο-σοφος. Φιλεω to kochać, miłować, mamy być kochankami mądrości, ma być naszą przyjaciółką. Mamy o nią zabiegać (2), co oznacza, że nie polegamy tylko na tym, co jest naszą wrodzoną inteligencją, ale ćwiczymy swój rozum (3), szukamy wiedzy i poznania. Gdzie mamy jej szukać? Maksymy mówią nam, by słuchać wszystkich (4). Każdy człowiek doświadcza rzeczywistości z nieco innej perspektywy niż my, stąd słuchanie go, poszerza nasze spojrzenie. Gdy słuchamy czyjejś historii, jego doświadczenia stają się lekcją dla nas. Ale nie oznacza to, że mamy przejmować zdanie każdego naszego rozmówcy. Najlepiej, gdy możemy przekonać się na własne oczy (5), czy to, co nam mówiono, odpowiada rzeczywistości. Własne doświadczenie jest pewniejszym źródłem wiedzy, niż poleganie na czyimś słowie, choć niewątpliwie w wielu sferach życia musimy na nim polegać. To, co usłyszeliśmy, winniśmy za to zawsze samodzielnie rozważyć (6). Ale uczciwość względem samego siebie zakłada przyznanie się przed sobą, że są sprawy, które nas przerastają, wtedy, zgodnie z radą maksymy (7) winniśmy zwrócić się do mądrzejszych od nas. Jeśli nie ma takich w naszym bezpośrednim otoczeniu, zawsze możemy zwrócić się do ksiąg, które nam mędrcy zostawili. Zdobywanie wiedzy samo nie powinno być procesem bezrefleksyjnym. Stąd maksyma formułuje zalecenie, by wiedzieć, czego się nauczyliśmy (8). Wiele nauk, jakie nam daje życie okazuje się daremnymi, gdyż przyjęliśmy je bezrefleksyjnie, nie wyciągnęliśmy wniosków z nauczki, nie nazwaliśmy tego, co z wniosków tych wynika. Maksymy nie są niczym innym, jak nazwanym i spisanym doświadczeniem mędrców, ujętym tak, by i inni mogli odnieść z niego korzyść.

Kolejne maksymy wskazują, że mądrość jest czymś praktycznym związanym z działaniem. Zalecają używać Τεχνη (techne) umiejętności, kunsztu, zręczności (9). Wiele problemów można rozwiązać siłą mięśni, ale to nie jest droga człowieka mądrego. Herakles mógł używać swej niezwykłej siły, by oczyścić stajnie Augiasza łopatą, ale posłuchał rady mędrca i użył sposobu. Aby odnieść sukces, należy jednak używać rozumu przed działaniem (10), to oznacza słowo Προνοιαν z kolejnej maksymy — rozwaga, przezorność, myślenie przed. Często chwila poświęcona na namysł pozwala oszczędzić wiele czasu i sił. Gdy już pomyślimy, rozważymy sposób (techne) rozwiązania problemu, gdy wiemy, winniśmy działać (11). To samo dotyczy wypowiadania się (12). Człowiek rozsądny mówi z nadmiaru swej wiedzy, a nie z samej potrzeby komunikacji. Ta ostatnia jest oczywiście ludzka, jednak nie powinna nami rządzić. Gadulstwo nie jest godne chwały. Bardzo ważne jest kolejne zalecenie (13) — przypominał o tym Platon — jeśli mądrość ma być naszą przyjaciółką, nie można jej sobie obrzydzić, nie można uczynić z nauki znoju, w którym zaczynamy przypominać wołu, albo niewolników, a nie ludzi wolnych, cieszących się z używania rozumu. Ale posiadając wiedzę i mądrość, mamy powinność przekazywać ją młodszym (14). Mądrość nie powinna być strzeżona niczym skarby — jej akurat nikt nam nie może odebrać.

  1. Władaj sobą Αρχε σεαυτου
  2. Władaj nad strachem Το κρατουν φοβου
  3. Panuj nad gniewem Θυμου κρατει
  4. Panuj nad językiem Γλωτταν ισχε
  5. Władaj okiem Οφθαλμοθ κρατει
  6. Trzymaj się dyscypliny Παιδειας αντεχου

Omówiwszy maksymy mówiące o cnotach rozumu, czas zająć się wolą, wolą, która zgodnie z mądrością Greków ma panować. Dzięki niej władamy sobą (1), a konkretniej: własnym językiem i okiem, strachem i gniewem. Maksym mówiąca o panowaniu nad sobą używa czasownika Αρχε — (arche, występujący w wyrazach mon-archia czy olig-archia) oznaczającego bycie początkiem, źródłem. Bądź autorem swoich własnych czynów, nie pozwól, by rządził tobą strach (2) czy gniew (3), nie pozwól, by twój język żył własnym życiem (4), by twe oczy ciągały twoją głową (5), zamiast być jej narzedziem. W większości tych maksym użyte jest słowo κρατεω (występuje w wyrazie demo-kracja), które w odróżnieniu od Αρχε mówi raczej o braniu w posiadanie, trzymaniu, władaniu. Podobnie ισχε — oznaczające posiadanie mocy nad czymś, przewagi. Aby być tak wszechstronnym przywódcą samego siebie i władcą wszystkich części siebie, maksyma (6) zaleca nam, by przylgnąć, do Παιδειας — wykształcenia, tego wszystkiego, co nam wpoili dobrzy wychowawcy, czego nauczyliśmy się własnym rozumem i z własnego doświadczenia.

Co sądzisz o tym wpisie?
  • Genialny (7)
  • Świetny (3)
  • Niezły (0)
  • Kiepski (0)
  • Beznadziejny (3)

Tags:

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Pogańska teologia, filozofia, kultura

Strona korzysta z ciasteczek (cookies)! Wiećej

The cookie settings on this website are set to "allow cookies" to give you the best browsing experience possible. If you continue to use this website without changing your cookie settings or you click "Accept" below then you are consenting to this.

Zamknij